برای کاهش درد دندان درآوردن نوزاد چه کنیم؟

دندان درآوردن نوزادان یکی از مراحل مهم و البته چالش‌برانگیز رشد کودک است که معمولاً در بازه سنی ۶ تا ۱۲ ماهگی آغاز می‌شود. در این دوران، نوزاد تجربه‌ای کاملاً جدید را پشت سر می‌گذارد که با فشار و التهاب در ناحیه لثه‌ها همراه است و می‌تواند باعث بی‌قراری، گریه‌های ممتد، اختلال در خواب و حتی کاهش اشتها شود. والدین معمولاً در مواجهه با این وضعیت نگران می‌شوند و به‌دنبال روش‌هایی برای تسکین درد نوزاد خود هستند. خوشبختانه راهکارهای زیادی وجود دارد که می‌تواند این دوره را برای کودک قابل‌تحمل‌تر کند؛ از راهکارهای خانگی و بدون دارو گرفته تا استفاده از محصولات ایمن و تجویز شده توسط پزشک. در این مقاله، به‌صورت جامع تمام روش‌های مفید برای کاهش درد دندان درآوردن نوزاد را بررسی خواهیم کرد و همچنین به والدین کمک می‌کنیم تا علائم طبیعی این مرحله را از نشانه‌های غیرعادی تشخیص دهند.

نشانه‌های دندان درآوردن در نوزادان؛ از چه زمانی باید مشکوک شویم؟

شناخت علائم دندان درآوردن اولین قدم برای کمک به نوزاد است. معمولاً نوزاد پیش از بیرون زدن اولین دندان، تغییراتی در رفتار و حالات خود نشان می‌دهد که والدین می‌توانند از آن‌ها به عنوان نشانه‌های اولیه دندان‌درآوردن یاد کنند. نوزاد ممکن است به‌طور مکرر دست یا اشیاء را به دهان ببرد، لثه‌هایش را با شدت بجود یا مالش دهد، آب‌ریزش دهان داشته باشد و گاهی به‌دلیل درد، خوابش به هم بخورد. برخی نوزادان حساس‌ترند و بی‌قراری، تب خفیف، مدفوع شل و کاهش اشتها نیز در آن‌ها دیده می‌شود. در ادامه می‌توانید جدول علائم شایع و غیرشایع دندان درآوردن را ببینید:

علائم شایع	علائمی که نیاز به بررسی پزشکی دارند
آبریزش دهان زیاد	تب بالای ۳۸.۵ درجه
جویدن اشیاء	اسهال شدید یا مداوم
خواب ناآرام	استفراغ
بی‌قراری و تحریک‌پذیری	خون‌ریزی یا چرک از لثه
تورم یا قرمزی لثه‌ها	ناتوانی در غذا خوردن برای چند وعده پیاپی

در صورتی که نشانه‌های نوزاد در ستون دوم جدول قرار بگیرد، لازم است حتماً توسط پزشک متخصص اطفال بررسی شود تا از وجود عفونت یا مشکلات دیگر اطمینان حاصل شود.

تسکین درد با دندان‌گیر سرد؛ روشی بی‌خطر و مؤثر

یکی از ساده‌ترین و در عین حال مؤثرترین روش‌ها برای کاهش درد لثه در نوزادان استفاده از دندان‌گیر سرد است. دندان‌گیرها در انواع مختلف سیلیکونی و پلاستیکی وجود دارند که می‌توان آن‌ها را در یخچال (و نه فریزر) قرار داد و پس از خنک شدن به نوزاد داد تا بجود. سرمای ملایم باعث کاهش التهاب لثه شده و عمل جویدن نیز به پخش فشار در ناحیه لثه و کاهش درد کمک می‌کند. نکته مهم این است که دندان‌گیر باید از مواد ایمن و بدون BPA ساخته شده باشد و روزانه چندین‌بار شسته شود تا از تجمع باکتری‌ها جلوگیری شود.

برای نوزادانی که دندان‌گیر را پس می‌زنند، می‌توان از پارچه‌ی خنک و تمیز یا قاشق چای‌خوری استیل خنک نیز استفاده کرد. این گزینه‌ها هم اثر مشابهی دارند و در بسیاری از موارد توسط نوزاد بهتر پذیرفته می‌شوند.

ماساژ لثه نوزاد با انگشت یا پارچه؛ لمسی آرام‌بخش

ماساژ دادن آرام لثه‌ها با انگشت تمیز یا یک پارچه نرم و مرطوب می‌تواند روشی بسیار کارآمد برای تسکین فوری درد باشد. فشاری که در این ماساژ وارد می‌شود، موجب تحریک گردش خون در بافت لثه و کاهش حس فشار ناشی از رشد دندان خواهد شد. البته رعایت بهداشت در این روش بسیار حیاتی است. پیش از هر بار تماس با دهان نوزاد باید دست‌ها کاملاً شسته شده باشند. همچنین می‌توان از گاز استریل مرطوب شده با آب سرد نیز برای این کار استفاده کرد، به‌خصوص در مواردی که لثه بیش از حد حساس یا متورم شده باشد.

ماساژ لثه نه تنها به کاهش درد کمک می‌کند، بلکه باعث ایجاد ارتباط عاطفی عمیق‌تری بین والد و کودک می‌شود. نوزاد احساس آرامش و اطمینان بیشتری می‌کند، که این خود عاملی برای کاهش سطح استرس و بی‌قراری است.

خوراکی‌های سرد و طبیعی برای نوزادان بالای ۶ ماه

اگر نوزاد وارد فاز تغذیه تکمیلی شده باشد (معمولاً پس از ۶ ماهگی)، می‌توان از خوراکی‌هایی سرد و نرم استفاده کرد تا لثه‌هایش را تسکین دهد. پوره‌ی سرد موز، تکه‌های سیب یا هویج خنک شده و در مواردی که نوزاد توانایی جویدن دارد، خیار پوست‌کنده، می‌توانند نقش دندان‌گیر خوراکی را ایفا کنند. البته این روش نیاز به نظارت کامل دارد و هرگز نباید این مواد غذایی را بدون حضور بزرگسال در اختیار نوزاد قرار داد، چون خطر خفگی همیشه وجود دارد.

حتی برخی مادران از توری‌های مخصوص میوه‌خوری استفاده می‌کنند که به نوزاد اجازه می‌دهد میوه را بجود اما تکه‌ای از آن وارد گلویش نشود. این ابزارها می‌توانند راه‌حل مناسبی برای کاهش درد دندان درآوردن در کنار تغذیه سالم باشند.

ژل‌های موضعی و داروهای مناسب؛ فقط با تجویز پزشک

در برخی موارد که شدت درد زیاد است و نوزاد واقعاً اذیت می‌شود، می‌توان از ژل‌های موضعی مخصوص لثه استفاده کرد. این ژل‌ها معمولاً حاوی مواد بی‌حس‌کننده موضعی مثل لیدوکائین یا بنزوکائین هستند که تأثیر سریعی در کاهش درد دارند. با این حال، استفاده‌ی بدون نسخه و کنترل نشده از این ژل‌ها می‌تواند خطرناک باشد، چرا که برخی ترکیبات برای نوزادان زیر دو سال مجاز نیستند و ممکن است باعث عوارضی مانند کاهش سطح اکسیژن خون شوند.

در صورت تجویز پزشک، گاهی قطره‌های استامینوفن یا ایبوپروفن مخصوص نوزادان نیز توصیه می‌شود. جدول زیر به مقایسه‌ی دو داروی رایج تسکین درد در نوزادان می‌پردازد:

نام دارو	مکانیسم اثر	سن مجاز مصرف	ملاحظات مهم
استامینوفن	ضد درد و تب‌بر ملایم	از ۲ ماهگی به بالا	طبق وزن نوزاد، فقط با دستور پزشک
ایبوپروفن	ضد التهاب و تب‌بر قوی‌تر	از ۶ ماهگی به بالا	در صورت وجود مشکلات گوارشی ممنوع است

اهمیت تماس عاطفی، آغوش و صدای والدین

بسیاری از والدین تصور می‌کنند که تنها راه تسکین درد نوزاد استفاده از وسایل فیزیکی یا دارویی است، در حالی که یکی از قدرتمندترین عوامل آرام‌بخش برای نوزاد، ارتباط عاطفی با والدین است. تماس پوست به پوست، در آغوش گرفتن، تکان دادن نوزاد با حرکات ملایم یا حتی خواندن لالایی، می‌توانند اثر عمیقی بر آرام شدن کودک داشته باشند. صدای مادر یا پدر برای نوزاد آشنا و اطمینان‌بخش است و باعث کاهش استرس می‌شود، که خود نقش مهمی در کاهش حس درد دارد.

خواب منظم و محیط آرام؛ تنظیم ریتم بدن و کاهش بی‌قراری

بی‌خوابی یا خستگی می‌تواند شدت درد را در نوزادان افزایش دهد. هنگامی که نوزاد خواب کافی ندارد، آستانه تحملش پایین می‌آید و بیشتر نسبت به تحریکات محیطی واکنش نشان می‌دهد. بنابراین، ایجاد محیطی آرام، با نور ملایم، بدون صداهای مزاحم و استفاده از پوشک راحت و لباس‌های مناسب، کمک می‌کند نوزاد بهتر بخوابد و درد لثه‌ها را راحت‌تر تحمل کند. اگر کودک نیمه‌شب با گریه بیدار می‌شود، بهتر است با لحن آرام و بدون عجله، او را در آغوش گرفت و به او حس امنیت داد.

چگونه این مرحله سخت را برای نوزاد آسان‌تر کنیم؟

دندان درآوردن بخشی از مسیر طبیعی رشد نوزاد است که گرچه اجتناب‌ناپذیر است، اما لزوماً نباید با ناراحتی زیاد همراه باشد. والدین با شناخت دقیق علائم، رعایت بهداشت دهان، استفاده از ابزارها و خوراکی‌های سرد، مشورت با پزشک و ایجاد فضای آرام و ایمن، می‌توانند این دوره را برای کودک قابل تحمل‌تر کنند. بیش از همه، صبوری و محبت والدین در این دوران کلیدی است؛ چرا که کودک هنوز نمی‌تواند احساسات خود را بیان کند و تنها تکیه‌گاهش حضور آرام‌بخش والدین است.